चालीस वर्षअघि स्थापना भएको जडीबुटी उत्पादन तथा प्रशोधन कम्पनी लिमिटेड गएको तीन वर्षयतादेखि नाफा कमाउन सफल भएको छ । विसं २०३८ मा स्थापना भएको कम्पनीले आर्थिक वर्ष २०७५/७६ देखि नाफा कमाउन थालेको हो । यस कम्पनीले पहिलोपटकको नाफामा कर तिरेर रु एक करोड ९२ लाख कमाएको कम्पनीका महाप्रबन्धक ज्ञानेश्वर कार्कीले जानकारी दिनुभयो ।
त्यसको अर्काे वर्ष अर्थात् आव २०७६/७७ मा यस कम्पनीले रु एक करोड २२ लाख नाफा कमाएको थियो । आव २०७७/७८ को अहिले लेखापरीक्षणको काम भइरहेको छ । यो आवमा पनि कम्पनी नाफामा छ ।
कुनै बेला चरम घाटामा
कोरा जडिबुटीको संकलन, खेतिपाती र प्रशोधन गर्न सरकारले २०३८ सालमा स्थापना गरेको जडीबुटी उत्पादन तथा प्रशोधन कम्पनी लिमिटेडको हालत निकै नाजुक थियो। अर्थमन्त्रालयका अनुसार, चाहिने भन्दा बढी अर्थात २ सय २८ जना कर्मचारी रहेको सो कम्पनीको सञ्चित नोक्सानी लगभग १९ करोड रुपैयाँ पुगेको छ।
सरकारको औद्योगिक क्षेत्रमा रहेका सार्वजनिक संस्थानमध्ये यही कम्पनीनै नाफामा रहेको एकमात्र संस्था हो
सरकारको औद्योगिक क्षेत्रमा रहेका सार्वजनिक संस्थानमध्ये यही कम्पनीनै नाफामा रहेको एकमात्र संस्था हो । अर्थ मन्त्रालयले प्रकाशन गरेको संस्थानसम्बन्धी प्रगति प्रतिवेदनमा पनि यो उल्लेख गरिएको छ । कम्पनीले आव २०७६/७७ देखि शेयरधनीलाई लाभांश बाँड्न थालेको छ ।
पहिलो पटक खुला प्रतिस्पर्धाबाट नियुक्त महाप्रबन्धक
विगतमा राजनीतिक भागबण्डाका आधारमा नियुक्त हुन महाप्रबन्धकले कम्पनीलाई प्रतिस्पर्धी बनाउन नसकेका कारण योग्य र दक्ष उम्मेदवार छान्न तत्कालिन प्रधानमन्त्री के पि शर्मा ओलि को पालामा खुला प्रतिस्पर्धा गराइएको थियो । २०७५ माघ १२ मा खुला प्रतिस्पर्धाबाट ज्ञानेश्वर कार्की महाप्रबन्धक नियुक्त भएका थिए । महाप्रबन्धक कार्कीले यसअघि नलसिंह गाड जलविद्युत् विकास समितिमा बोर्ड सदस्य, अन्तर्राष्ट्रिय गैसस डानिडामा १५ वर्ष काम गरेको र व्यवस्थापन विषयमा एमबीए अध्ययन गरेका छन् ।
गत आवको लेखापरीक्षण सम्पन्न भएपछि सर्वसाधारणलाई शेयर निष्काशन गर्ने तयारीमा पनि कम्पनी लागेको छ । हाल सरकारी निकायमात्र कम्पनीको शेयर सदस्य छन् । वन तथा वातावरण मन्त्रालय, कृषि विकास बैंक, नेपाल औषधि लिमिटेड र वन पैदावर विकास समिति कम्पनीको शेयर सदस्यका रूपमा रहेका छन् । सर्वसाधारणलाई पनि शेयर बिक्री गरेर कम्पनीको पूँजी वृद्धि गरी जडीबुटी उद्योग प्रवद्र्धन गर्ने लक्ष्यअनुरुप कम्पनीले काम गरिरहेको छ ।
जग्गा बेचेर ऋण तिर्यो
काठमाडौं महानगरपालिका–३५ कोटेश्वरमा रहेको जग्गा ५७ करोड ७२ लाख रुपैयाँमा बेचेपछि कम्पनीले सरकार र अन्य निकायको गरी ३२ करोड रुपैयाँ ऋण चुक्ता गरेको छ। कम्पनीले स्थापनायता कुनै पनि वर्ष नाफा गर्न नसक्दा थुप्रिएको ऋण चुक्ता गर्ने अन्य विकल्प नदेखेर जग्गा बेचेको हो। जग्गा बिक्रीबाट बचेको रकम उपयोगका लागि सञ्चालक समितिले ‘व्यवसाय योजना’ तयार गरेको थियो । २०७१/७२ मा १० करोड रुपैयाँ आम्दानी गरेको कम्पनीको खर्च भने ११ करोड रुपैयाँ थियो।
नेपाल को जडिबुटी खानी र खपत को अवस्था
नेपालमा दुई हजार प्रकारका औषधिजन्य तथा सुगन्धित वनस्पति पाइन्छन् । वनस्पति विभागले हालसम्म ८१९ प्रकारका वनस्पति प्रमाणित गरेको छ । हाल ३०० वनस्पति व्यापारिकरूपमा प्रयोग भइरहेको छ । यसमध्ये कम्पनीले १३ प्रकारका सुगन्धित तेलजन्य जडीबुटीको कारोबार गरिरहेको महाप्रबन्धक कार्की बताउनुहुन्छ ।
विश्व बजारमा सुगन्धित तेलको माग वार्षिक १७.२ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको रहेको छ । सन् २०२७ सम्म वार्षिक ७.५ प्रतिशतका दरले वृद्धि हुने अनुमान गरिएको छ । नेपालले सन् २०१५ मा ५० लाख डलर बराबरको सुगन्धित तेल निर्यात गरेको थियो । यो विश्व बजारको मागको ०.०२ प्रतिशतमात्र हो । “यो तथ्याङ्कलाई हेर्दा नेपालमा जडीबुटीको अथाह सम्भावना रहेको छ, विश्व बजारमा जडीबुटीजन्य तेल तथा वस्तुको माग अत्यधिक छ, यसैले कम्पनीलाई सुगन्धित तेल तथा जडीबुटीजन्य सामग्रीको उत्पादनमा दक्षिण एसियाकै प्रमुख कम्पनीका रूपमा स्थापित गर्ने लक्ष्यका साथ काम भइरहेको छ, अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा स्थापित उत्तम अभ्यासलाई दिगो सङ्कलन, खेती, प्रशोधन, उत्पादन र बिक्री वितरणमा लागू गर्दै अधिकतम् रोजगारीको सिर्जना गरी विपन्न तथा निम्न आय भएका नागरिकको सामाजिक–आर्थिक अवस्थालाई उकास्ने काममा अघि बढेको छ”, महाप्रबन्धक कार्कीले भन्नुभयो ।
उद्देश्य प्राप्तिका लागि कम्पनीलाई गत वर्ष सरकारले लगानीस्वरुप रु १८ करोड दिएको थियो । महाप्रबन्धक कार्कीले कम्पनीको विकास एवं विस्तार तथा संरचनात्मक सुधारका लागि वन तथा वातावरण मन्त्रालयमार्फत अर्थ मन्त्रालयमा पेश गर्नुभएको व्यापारिक योजनाअनुरुप सो रकम लगानी गर्न प्राप्त भएको हो । रु १० करोड शेयरका रूपमा रु आठ करोड ऋणस्वरुप सरकारले प्रदान गरेको हो । यसबाट कम्पनीको विस्तार तथा विकासका काम भइरहेको जनाइएको छ । मानव संशाधन विनियमावली निर्माण गरी आवश्यक योग्य जनशक्ति आपूर्ति गर्न लागिएको छ । आवश्यक योग्य जनशक्ति पाएर विस्तार एवं विकास भएपछि कम्पनीले वार्षिक रु एक अर्ब बराबर कारोबार गर्ने लक्ष्य राखेको छ । उत्पादन भवन अन्तिम चरणमा कम्पनीका जडीबुटीजन्य उत्पादन र यसका संरचनासमेतलाई आधुनिकीकरण र व्यावसायिक बनाउन उत्पादन भवन निर्माण अन्तिम चरणमा पुगेको छ । परम्परागतरूपमा हाते प्रविधिबाट उत्पादन भइरहेका सामग्रीलाई स्वचालित यन्त्रको प्रयोग गरी ‘फिलिङ तथा क्यापिङ’ गरेर उत्पादन बढाइने भएको छ । यसका लागि नयाँ यन्त्र खरिदको प्रक्रिया अघि बढेको छ । नयाँ यन्त्रका माध्यमबाट उत्पादनको लागत घटेर क्षमता वृद्धि हुनेछ । यो भवनभित्र आधुनिक प्रयोगशाला कक्षको निर्माण भइरहेको छ । राम्रो प्रयोगशाला अभ्यासमा आधारित भएर कक्ष निर्माण गर्न लागिएको हो । कम्पनीका उत्पादनको गुणस्तर मापन तथा नियन्त्रणको काम प्रयोगशालाले गर्नेछ । आधुनिकरूपमा दोब्बर सन्चो उत्पादन कम्पनीले लोकप्रिय उत्पादन सन्चोलाई आधुनिकतामा प्रवेश गराउने भएको छ । यसै आर्थिक वर्षदेखि ८५ लाख थान सन्चो सिसी उत्पादन तथा बिक्री वितरण गर्ने लक्ष्यसहित कामलाई तीव्रता दिइएको छ । कम्पनीले गत वर्ष पुसमा ४० लाख थान सन्चो सिसी उत्पादन गरी बिक्री गरेको थियो । विसं २०७७ अघि ३० लाख उत्पादन भइरहेको सन्चो नयाँ व्यावसायिक योजनासहित अघि बढेपछि दोब्बर उत्पादन हुन लागेको हो ।
नेपालको उच्च पहाडी क्षेत्रमा पाइने धसिङ्ग्रे, टिमुरलगायत फरक तेलजन्य वनस्पतिको सम्मिश्रणबाट सन्चो तेल उत्पादन हुन्छ । सन्चो कफ, रुघाखोकी, हाड तथा जोर्नीको दुखाइ आदिमा प्रयोग गरिन्छ । सन्चोबाट यी समस्या समाधान भई प्रयोग गर्नेको सङ्ख्या बढ्ने गरेको छ । कफ, रुघाखोकीलगायत समस्या समाधानका लागि प्रयोग गरिने ‘झण्डु बाम’ वार्षिक रु ५० करोडको भारतबाट आयात हुने गरेको छ । सन्चोजस्ता उत्पादनलाई बढाएर आयात रोक्ने काम गर्ने कम्पनीले जनाएको छ ।
बागमती प्रदेशसभा सदस्य विशाल खड्का यस्तै प्रकारका उत्पादनको आयातलाई प्रतिस्थापन गर्ने गरी उत्पादन बढाउन नीति निर्माण तहबाट सहयोग गर्ने उद्देश्यले आफूले कम्पनीको भ्रमण गरेको बताउनुहुन्छ । प्रदेशसभा र प्रदेश सरकारका तर्फबाट जडीबुटी उत्पादन एवं प्रशोधनका लागि आवश्यक सहयोगका लागि पहल गर्ने उहाँको प्रतिबद्धता छ ।
कम्पनीले हाल बाराको तामाको गढी, मोरङको बेलबारी, सुनसरीको तरहरा, कैलालीको टीकापुरमा व्यावसायिकरूपमा जडीबुटी खेती गरेको छ । यहीँको खेतीबाट अहिले कम्पनीले आफ्ना उत्पादनका लागि कच्चा पदार्थ तयार पार्ने गरेको छ । यी ठाउँमा घाँस उत्पादन गरेर तेल उत्पादन गर्ने र त्यसबाट औषधि बनाउने गरिन्छ । रामेछापमा रहेको कम्पनीको जग्गामा धसिङ्ग्रे प्रशोधन केन्द्र स्थापना गर्ने लक्ष्य कम्पनीले राखेको छ ।
नेपालमा हिमाल, पहाड र तराई तीनवटै फरक भूगोल एवं हावापानीमा पाइने जडीबुटीलाई उपयोग गर्न तीनै तहका सरकारबीच सहकार्यको वातावरण बनाउन पनि कम्पनी लागिपरेको छ । स्थानीय तहसँग आफ्नो भूगोलभित्र कुन–कुन जातका कति थरि वनस्पति पाइन्छ भन्नेसम्मको सूचना नभएकाले सहकार्य गर्ने तयारीमा कम्पनी लागेको हो ।
नेपालमा पनि कर्णालीलाई जडीबुटीको भण्डार मानिन्छ । कम्पनीले कर्णालीको जडीबुटी क्षेत्रको अध्ययन भ्रमण गरेर त्यसको विकास र विस्तारका लागि मुख्यमन्त्रीसँग पनि वार्ता गरेको छ । अन्य प्रदेश सरकारसँग पनि सहकार्य गरी जडीबुटी उद्योगलाई प्रवद्र्धन गर्ने लक्ष्यका साथ कम्पनी अघि बढेको छ ।
